“Ny Renirano Izay Nangalarin-dry zareo”. Ny dikasary avy amin'ny horonantsary fampahafantarana mampiseho ny toe-javatra mahazo ny vondrom-piarahamonina Wayuu sy ny filàn'izy ireo rano.
Niady mba handrenesana ny feony ny vondrom-piarahamonina Wayúu ao Kôlombia sy ao Venezoela, taorian'ny taona maro nisian'ny fanilikilihana sy ny fahantrana.
Ianjadian'ny hanoanana, ny tsy fanjarian-tsakafo, ary ny hetaheta mitambatra ny olona ao anatin'io vondrom-piarahamonina io, izay monina ao amin'ny saikinosy mangadihady ao La Guajira, any amin'ny farany avaratr'i Kôlombia sy ny faritra itambarany amin'i Venezoelà. Ny tena antony ? Nasiana tohodrano ny renirano izay mamakivaky ny faritra ary ny tsy miankina no miandraikitra ny rano ho fampandehanana ny fitrandrahana arina ambonin'ny tany sy ny fambolena ara-indostrialy.
Ny ankizy no tena mora andairan'izao toe-javatra mahafaty izao. Nametraka fitarainana tany amin'ny Komity Iraisan'ny Amerikana momba ny zon'olombelona ilay vondrom-piarahamonina mba hanerena ny governemanta Kôlombiana hamaha ny fandehanan'ny rano avy any ambony. Mandrehitra indray ny jiro mikasika ny raharaha niseho tany anatin'ny vaovao hatramin'ny tapaky ny taona 2014 ny fitakian'izy ireo. Nanao antso maro hisian'ny fandaharanasa noho ny maha-olona, fanampiana ara-bola ary tetikasa ilay vondrom-piarahamonina mba hanampiana ireo vahoaka teratany ireo, nefa vitsy no tanteraka.
Ny Wayúu no vondrona teratany lehibe indrindra any Venezoelà sy Kôlombia. Manodidina ny 11%-n'ny mponina no isan'izy ireo ao amin'ny fanjakan'i Zulia ao Venezoelà ary manakaiky ny 45% ao amin'ny departemantan'i Guajira.
Raha nanoratra tamin'ny tranonkalom-pifandraisana Canarias-Semanal.org i Juan Andrés Pérez Rodríguez, dia nanohana fa tsy niraika loatra tamin'ny olana maika mahazo io vondrom-piarahamonina io ny media mahazatra hatrizay :
Como los medios de comunicación corporativos tienen sus prioridades informativas bien definidas y orientadas, especialmente contra Cuba, Venezuela u otros países que no se subordinan a Occidente; usted no sabrá que la nación indígena Wayúu, la mayor de Colombia, se muere de hambre y sed porque el río madre de la región donde radican fue represado y su agua privatizada para el servicio de la industria agrícola y la explotación de la mina de carbón -a cielo abierto- más grande del mundo. Por esa misma razón, ignorará, seguramente, la denuncia que esta comunidad ha presentado ante la Comisión Interamericana de Derechos Humanos -CIDH-, de la OEA, con sede en Washington, por la violación de sus derechos vitales fundamentales
Satria efa manana ny laharam-pahamehany mazava tsara sy ny tanjony amin'ny fampahalalam-baovao ny vondron'orinasanà media (indrindra ny manohitra an'i Kiobà, Venezoelà ary ny firenena hafa tsy miaraka amin'ny tandrefana), dia tsy ho fantatrao fa matin'ny hanoanana sy hetaheta ny mponina teratany Wayúu, ny lehibe indrindra ao Kôlombia, satria voasakana amin'ny tohodrano ny renirano lehibe ao amin'ny faritra ary ny rano avy aminy lasa iandraiketan'ny tsy miankina ho an'ny fambolena indostrialy sy fitrandrahana arina Cielo Abierto, ny lehibe indrindra eran-tany. Noho izay antony izay ihany, tsy fantatrao mihitsy ny fitoriana nataon'io vondrom-piarahamonina io tany amin'ny Komity Iraisan'ny Amerikana momba ny zon'olombelona izay anisan'ny Fikambanan'ny Firenena Amerikana, manana foibe ao Washington, nohon'ny fanosihosena ny zo fototra ahafahan'izy ireo miaina.
Nofaranana tamin'ny santionan'ny horonantsary fampahafantarana novokarin'i Gonzalo Guillén, Kôlombiana mpanao gazety, ny lahatsoratra, izay mitondra ny lohateny hoe Ny Renirano Izay Nangalarin-dry ireo. Ny horonantsary, izay nasehon'ilay vondrom-piarahamonin'ny teratany ho toy ny porofo ara-dalàna tao anatin'izany fitoriana izany, dia manome sary mampiahiahy momba ny toe-javatra misy ao amin'ny faritra amin'ny fampiasana fijoroana ho vavolombelona avy amin'ny niharam-boina sy ny nanao ny heloka.
Vao hainganadia nisy media vitsivitsy nandray ilay olana, toy ny El Tiempo, izay namoaka lahatsoratra nosoratan'i María del Pilar Camargo manazava ny toe-draharaha sarotra izay atrehan'ireo ankizy monina ao La Guajira. Navoitran'ilay mpanao lahatsoratra ny tena zava-dehibe : tsy ny ankizy rehetra akory no voarakitra an-tsoratra ; midika izany fa mety ho ambony kokoa ny isa :
En el 2012, fallecieron 43 niños indígenas por cada 100.000 niños menores de 5 años en el país. Esta cifra podría ser mucho mayor, así lo constatan la guajira, Unicef Colombia y el líder wayúu.
“Aquí hay muchos niños que mueren, pero en el monte. Los entierran y no los reportan al hospital”, dice la mujer.
El problema del subregistro también lo señala la experta de Unicef Colombia. “El porcentaje de la población indígena está en 5,4 %, no representa mucho, pero es el que suma la mayoría de las muertes de los niños en este país. Y eso que hay muchas muertes infantiles que no se registran. Estoy casi segura de que en La Guajira hay muchas más muertes de las que están registradas en las estadísticas y eso lo digo por la experiencia que hemos tenido con un proyecto, en el que, para el indígena wayúu, el niño no tiene valor hasta cuando cumple cierta edad, porque ese niño tiene la posibilidad de morirse, entonces en sus valores sociales hay que esperar a que crezca y una vez crezca empieza a hacer parte de la familia”.
“Tamin'ny 2012, ankizy teratany 43 amin'ny 100.000 no maty tao amin'ny firenena ho an'ny zaza latsaky ny 5 taona. Mety mbola ho avo be io isa io,” hoy ny navalin'ny lehiben'ny UNICEF Wayúu ao La Guajira ao Kôlombia.
“Betsaka ny ankizy maty, fa any an-tendrombohitra. Nalevina izy ireo ary tsy voalaza tany amin'ny hôpitaly”, hoy izy.
Fambara ny olana momba ny tsy fahampian'ny tatitra, hoy izy. “5,4% ny salan'isan'ny vahoaka teratany, izay tsy betsaka, nefa izany dia manampy ny isan'ny ankamaroan'ny ankizy maty eto amin'ity firenena ity. Ary betsaka ny ankizy maty izay tsy voarakitra an-tsoratra. Mety ho azoko antoka fa betsaka kokoa ny maty ao La Gaujira noho izay voasoratra ao anatin'ny antontanisa ary milaza izany aho nohon'ny traikefa anananay tamin'ny tetikasa iray, tamin'izany, ho an'ny teratany Wayúu, tsy misy lanjany ny ankizy mandra-pahatongany amin'ny taona iray voafetra, satria mety ho faty ilay ankizy, noho izany amin'ny soatoavinasosialin-dry zareo, tokony hiandry ny fitombony izy ireo ary rehefa lehibe izy vao raisina ho isan'ny fianakaviana.
Nanazava ny fitoriana nataon'ilay vondrom-piarahamonina i Diana López Zuleta tao amin'ny gazety Las 2 Orillas, safidy azo raisina ety anaty tranonkala :
De acuerdo con el escrito judicial, además de pedir la apertura inmediata de las compuertas de la represa para que el agua llegue cuanto antes a los indígenas, se pide que se ordene suspender de manera inmediata las tomas de agua de La Guajira que (la mina) Cerrejón obtiene de otras fuentes públicas distintas al río, principalmente subterráneas, hasta cuando una evaluación técnica idónea e imparcial determine si después de abastecer satisfactoriamente a los seres humanos en la región, quedan excedentes de agua para destinarlos a la agricultura a gran escala y la explotación de las minas de Cerrejón.
Araky ny voasoratra ara-pitsarana, ankoatran'ny fangatahana ny hamohàna maika ny hidin-dranon'ny tohodrano mba hahafahan'ny rano tonga faran'izay haingana any amin'ilay vondrom-piarahamonin'ny teratany, angatahan-dry zareo ny didy hampiatoana tsy misy hatakandro ny rano alaina avy ao La Guajira, tokony maka any amin'ny loharano hafa ho an'ny daholobe (ny fitrandrahana harena an-kibon'ny tany) Cerrejón, ankoatran'io renirano io, indrindra ny ambanin'ny tany, mandra-pahavitan'ny fanadihadiana ara-teknika sy tsy mitanila hahafahana mamantatra raha toa ka rehefa avy mamatsy ara-dalàna ny mponina ao amin'ny faritra, mbola misy rano ambiny hanomezana ny fambolena lehibe sy ny fitrandrahana ataon'ny Cerrejón.
Manohana ny fanentanana #SOSLaGuajira natomboky ny Colombie Digna, (@colodigna), ny mpampiasa Twitter. Nanomboka fanentanana #DeseoQueAyuda (te-hanampy aho) ihany koa ny UNICEF mba hanangonam-bola ho an'izay antony izay :
Sabe ud q en la Guajira mueren 3 niños Wayuu/día y porque? Por Desnutrición! Necesitan ayuda NO MÁS INDIFERENCIA apoyemos #SOSLaGuajira
— Moreno Lina (@li_mba) abril 9, 2015
Fantatrao ve fa ankizy 3 isan'andro no maty ao Wayuu ary inona no antony ? Nohon'ny tsy fanjariantsakafo. Mila fanampiana izy ireo AOKA IZAY NY TSY FIRAHARAHINA Ndeha isika hanohana ny #SOSLaGuajira
Mucho apoyo hemos recibido con el #SOSLaGuajira por eso continuaremos mañana desde las 7pm. Esperamos nos sigan apoyando
— Colombia Digna (@ColoDigna) abril 1, 2015
Nahazo fanampiana maro tamin'ny #SOSLaGuajira izahay, noho izany hotohizanay hatramin'ny rahampitso amin'ny 7 ora hariva. Manantena ny fanohananareo lalandava izahay
El petulante ministro de Salud de Colombia (un simple mercachifle) no sabe qué es ni dónde queda La Guajira. #SOSLaGuajira
— Gonzalo Guillén (@HELIODOPTERO) abril 3, 2015
Tsy mahalala akory ny #SOSLaGuajira ao La Guajira na ny toerana misy azy ilay Ministra mpiavonavona misahana ny Fahasalamana ao Kôlombia (mpanao hatsikana tsotra)
Esto es responsabilidad de todos los colombianos. #SOSLaGuajira pic.twitter.com/sp7lmoErxr
— Cony Camelo (@conycamelo) abril 2, 2015
Andraikitry ny Kôlombiana rehetra izany #SOSLaGuajira
Sé parte de todas las personas que piden el #DeseoQueAyuda y que están comprometidas con la niñez de la Guajira en http://t.co/BRj2e4pFf4
— UNICEF Colombia (@UNICEFColombia) marzo 27, 2015
Miaraha amin'ny olon-drehetra izay mangataka ny #DeseoQueAyuda ary manokan-tena ho an'ny ankizy ao Guajira amin'ny alalan'ny desoqueayuda.com
Tamin'ny Desambra 2014, ny UNICEF dia namorona fanentanana #DeseoQueAyuda (Iriako fa hanampy izany) mba hanangonam-bola ho an'io antony io
